Czy wiecie, że czas można postrzegać nie tylko patrząc na zegarek? Można odczuwać czas jako koło dnia, który codziennie odradza się na nowo. Jest więc możliwe życie zgodnie z naturą i chodzenie spać z kurami, ale możliwe jest też postrzeganie czasu w sposób postmodernistyczny, czyli oglądając dużo telewizji i nie odróżniając nocy od dnia. Można także postrzegać czas jako zmierzający do Sądu Ostatecznego – tak właśnie myślano w średniowieczu.
A czy wiecie, że istniały też na świecie plemiona, które w ogóle nie znały pojęcia czasu historycznego i następstwa po sobie zdarzeń? – plemiona, które wrzucały przeszłość do jednego bezczasowego worka.
Jak jeszcze można postrzegać czas?
Czas a język, czyli nie ma przeszłości ani przyszłości
Amerykański językoznawca Benjamin Lee Whorf i amerykański antropolog Edward Sapir prowadzili badania nad językiem i sposobem myślenia południowoamerykańskich Indian i doszli do wniosku, że w postrzeganiu przez daną społeczność czasu dużą rolę odgrywa struktura języka. Na przykład język społeczności Hopi nie odróżnia przeszłości, teraźniejszości i przyszłości. Plemię Hopi nie dzieli więc czasu na przeszłość, teraźniejszość i przyszłość, ale na czas rzeczywisty i prawdopodobny.
ciekawostka: w społeczności tej małą rolę odgrywa historia, ponieważ niemożliwe jest myślenie historyczne.
Postmodernistyczne poczucie czasu – czasy wyrwane z kontekstu
Ciekawe jest też postmodernistyczne odczucie czasu. Postmodernizm to prąd myślowy, który wprowadził do kultury poczucie, że wiele rzeczy jest względnych. Nie ma prawdy przez duże P i każdy rodzaj myślenia jest ważny. W związku z tym wiele rzeczy w kulturze jest fragmentarycznych, wyrwanych z kontekstu. Takie jest również poczucie czasu – bez ciągłości przyczynowo – skutkowej. Mówi się też o przeroście odczucia czasu teraźniejszego.
ciekawostka: wpływ na ukształtowanie takiego poczucia czasu bez żadnej ciągłości ma telewizja, która pokazuje rzeczy często wyrwane z przeszłości i będące częścią czasu teraźniejszego.
Czas historyczny i przeszłość jako worek
Żyjemy w takich czasach, w których istotna jest kolejność następujących po sobie zdarzeń. Ale czy zdajemy sobie sprawę z tego, że czas historyczny nastawiony właśnie na tę kolejność jest tylko jednym z rodzajów odczuwania czasu?
Co ciekawe, w średniowieczu była bardzo charakterystyczna kronikarska odmiana czasu historycznego i życie w dużej mierze składało się z relacjonowana kolejności zdarzeń. Co było po czym – to było bardzo ważne.
Myślenie historyczne nabrało bardziej rozwojowego wymiaru dopiero po rewolucji francuskiej. Historycy uważają, że wpływ Rewolucji Francuskiej na postrzeganie czasu jest bardzo duży, gdyż właśnie wówczas zakwestionowany został po raz pierwszy w historii naturalny stan rzeczy i pokazano jego zmienność w czasie. Czyli na przykład zakwestionowano króla na tronie.
ciekawostka: dla niektórych kultur nasze historyczne postrzeganie czasu jest bardzo dziwne, gdyż na przykład Indie aż do okresu brytyjskiej kolonizacji traktowały przeszłość jako rodzaj worka, w którym nie istniała kolejność. Mieszkańcy Indii zaczęli myśleć w kategoriach czasu historycznego dopiero po przyjęciu kultury brytyjskiej.
Czas teologiczny, czyli za godzinę mam spotkanie biznesowe
Teologiczne postrzeganie czasu jest nastawione na cel, do jakiego zmierzamy. I mimo że czas teologiczny kojarzy się głównie z kościołem, może on mieć zarówno wariant religijny jak i świecki. Wariant religijny dominował w czasach średniowiecza. To właśnie wówczas postrzegano czas jako zmierzający do Sądu Ostatecznego.
Z kolei świecki wariant czasu teologicznego skupia się na idei postępu i nowoczesności. Dużą rolę w postrzeganiu czasu jako nakierowanego na postęp miała teoria ewolucji Darwina mówiąca o tym, że wraz z kolejnymi pokoleniami dochodzi do rozwoju ludzkości.
ciekawostka: w średniowieczu istniało przekonanie o tym, że postęp zmierza w odwrotnym kierunku, czyli przeszłość widziano jako dynamiczną i młodą, a przyszłość jako kres świata i okres degradacji, zniedołężnienia.
Czas lokalny czyli każde miasto miało swój własny czas
W ciekawy sposób postrzegały czas poszczególne miejscowości w średniowieczu. Liczyły one czas miejscowo, zupełnie ignorując inne miejscowości. W związku z tym każda miejscowość miała swoją datę i własne lokalne początku związane z historycznymi wydarzeniami i postaciami.
ciekawostka: dlatego właśnie tak wiele historii miast i rodów zaczyna się od jakiejś ważnej postaci, na przykład od postaci Aleksandra Wielkiego w przypadku Grecji czy Juliusza Cezara w przypadku Rzymu.
Z kolei kultury oralne, czyli takie, które przekazują swoją kulturę wyłączne w formie ustnej postrzegają czas jako niezmiennie trwający w tej samej postaci, czyli mają skłonność do homeostazy. Wskutek czego przekształcają swoje ustne opowieści dostosowując do czasu teraźniejszego, na przykład zmieniają liczbę przodków w taki sposób, aby mit był bardziej współczesny.
ciekawostka: interesującą kulturą oralną charakteryzuje się koczownicze plemię afrykańskie – Tuaregowie, którzy mają w repertuarze piękne oralne eposy.
